ابن خلدون و مفسران: طه حسین، محسن مهدی و سید جواد طباطبایی

مقاله‌ی بنده و دکتر کچویان تحت عنوان «عبدالرحمن ابن خلدون و مفسران: طه حسین، محسن مهدی و سید جواد طباطبایی» در دومین شمارهٔ مجله‌ی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان منتشر شد. این مجله را دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران منتشر می‌کند.

این مقاله محصول ۴-۵ سال پیش و آغاز مطالعاتم روی مقدمه‌ی ابن خلدون است.

متاسفانه مجله فعلاً فاقد وبسایت است. متن کامل مقاله را از اینجا دریافت کنید. (به روز رسانی، مهر ۹۵. ظاهراً مجله سایت‌دار شد. متن مقاله را از اینجا بگیرید.)

سخن سردبیر سابق مجله (دکتر کچویان)، که به مناسبت انتشار شماره‌ی اول مجله نوشته شده است را روی سایت ایشان مطالعه کنید. سردبیری مجله هم اکنون با دکتر غلامرضا جمشیدی‌ها، ریاست سابق دانشکده‌ی علوم اجتماعی است.

 

چکیده:

کتاب «مقدمه» ابن‌خلدون بیش از دویست‌سال است که به‌طور جدی مورد توجه جامعه‌شناسان، شرق‌شناسان، تاریخ‌نگاران و متفکران مسلمان قرار گرفته است. مفسران ابن‌خلدون کوشیده‌اند تا اندیشه‌ی او را در برخی قالب‌های از پیش‌موجودی نظیر سنت فلسفی و سیاسیِ افلاطونی-ارسطویی، قوم‌گرایی و یا جامعه‌شناسی متجدد کُنتی طبقه‌بندی کنند. چنین طبقه‌بندی‌هایی، بیش از آنکه فروکاستن محتوای «مقدمه» به جامعه‌شناسی پوزیتیوِ کنتی یا مشارکت‌هایی در علوم دوره‌ی میانه باشد، ساختار محتوای درونیِ «مقدمه» را که بعضاً در تعارض با چنین دیدگاه‌هایی است، نادیده می‌گیرد. در این مقاله سه نمونه از دیدگاه‌های مفسران مشهور ابن‌خلدون را که وجوه معرفتی، جامعه‌شناختی و تاریخی «مقدمه» را موردتوجه قرار داده‌اند، نقادانه مورد توجه قرار داده‌ایم. مقاله نشان می‌دهد که هر یک از این تفاسیر مبتنی بر چه پیش‌فرض‌هایی، اجتهاد را بر نصّ مقدم می‌دارند. سید جواد طباطبایی در راستای پروژه‌ی زوال اندیشه‌ی سیاسی در جهان اسلام، تلاش فکری ابن‌خلدون را ناکافی دانسته و به‌زعم ما با مهندسیِ معکوس تاریخ، به داوری مبانی معرفت‌شناختی «مقدمه» نشسته است. محسن مهدی و طه حسین نیز که هر یک شهرت جهانی دارند، از جانب فلسفه‌ی کلاسیک اسلامی و ناسیونالیسمِ عربی به سراغ «مقدمه» رفته‌اند و وجوهی از حقیقت آن را، به بهای نادیده‌گرفتن وجوه دیگر، روشن کرده‌اند.

 

کلمات کلیدی:

مقدمه‌ی ابن‌خلدون، تفسیر مقدمه‌ی ابن خلدون، طه حسین، محسن مهدی، سید جواد طباطبایی.